Йўлларда ўлимни камайтиришнинг шведча усули

Ҳар икки-уч кунда йўллардаги автоҳалокатлар ҳақида мудҳиш хабарларга кўзимиз тушади. Хўш, автоҳалокатлар сони, ҳақиқатан, кўпайиб кетдими ёки турли хабарчи нашрлар ҳолатни бўрттириб кўрсатмоқдами?

Автоҳалокатларни машиналар кўпайгани билан изоҳловчилар ҳам топилади. Бироқ барчасини аввалдан ҳисобга оладиган шундай тизим яратилсаки, йўлларда умуман ҳалокат содир бўлмаса, деб ўйлайсан, беихтиёр.

Айтиш керакки, кўплаб ривожланган мамлакатларда йўл ҳаракат хавфсизлигини таъминлаш бўйича муваффақиятли дастурлар қўлланмоқда. Мақоламизда Швеция тажрибасига назар соламиз. 20 йилдан бери қўллаб келинаётган бу дастур Швецияда машиналар сони ошганига қарамасдан ЙТҲдаги ўлим сонини икки баробарга камайтирди.

Vision Zero. Бу сўзни эслаб қолинг. 1997 йилда Швеция парламенти ушбу дастурни қабул қилган. Дастур мақсади йўл ҳаракати хавфсизлигини ошириш ва ЙТҲлар натижасида келиб чиқувчи ўлим ҳодисаларини камайтиришдир. Дастурга (ЙТҲлар ва йўлдаги ўлим ҳолатларига) “мутлақо тоқатсизлик”, дея таъриф беришади.

Дастурнинг асосий йўналиши ҳайдовчининг йўлда ўлим содир этишига йўл қўймасликка қаратилган, яъни бунда йўлсозлар, йўлларга хизмат кўрсатувчилар ва автомобилсозлар ҳам қатнашади. Дастур муаллифлари ҳайдовчилар ҳам хом сут эмган бандалиги боис адашиши мумкинлигини назардан соқит қилмайди. Бироқ шунга қарамай, йўлда ҳаракатни шундай ташкил этиш лозимки, ҳеч қандай хатолик ўлимга олиб келмасин.

Vision Zero дастурининг қисқача мазмуни нималардан иборат?

Чорраҳаларда айланма ҳаракатни ташкил этиш. Маълумки, чорраҳалардаги ҳаракат светофор ва айланма орқали тартибга солинади. Светофор автоҳалокатлар сонини камайтиради ва чорраҳадаги ўтувчанликни оширади. Аммо айланма чорраҳадагига қараганда светофорли чорраҳада ўлим билан тугаган автоҳалокатлар кўп юз беради.

Йўллардаги ҳаракатни тўсиқ билан иккига ажратиш. Бу чора ҳам қарама-қарши йўналишдаги автомобиллар тўқнашувини олдини олади. 1998 йилдан бери Швецияда йўллар қизғин суръатда иккига ажратилмоқда.

Аҳоли яшаш пунктларида тезликни 30 км/соатгача пасайтириш. Мутахассисларнинг айтишича, айнан 30 км/соат тезликда ҳаракатланаётган автомобиль уриб кетганда одам тирик қолиш эҳтимоли юқори. Швециянинг аҳоли яшовчи пунктлари ўз ҳудудидаги чекловни ўзи мустақил белгилайди.

Йўл ёқасидан ёт нарсаларни йўқотиш. ЙТҲнинг нохуш оқибатини камайтириш учун йўлга туташ жойлардан тош, дарахт, турли тўсиқлар олиб ташланади.

Ўлим билан тугаган ЙТҲларни батафсил текшириш. Барча ўлим билан тугаган автоҳалокатлар махсус комиссия воситасида ўрганилади. Текширув натижасида бу ҳодисадан сақланиш бўйича ечим таклиф этилади.

Хавфсизлик камарини “боғлаб қўйиш”. Мамлакатда ишлаб чиқариладиган автомобилларнинг барчаси хавфсизлик камарини тақишни эслатувчи тизим билан жиҳозланади ҳамда бу автомобилларнинг ҳайдовчилари 100 фоиз камар тақиб юради.

Алкоқулфлар. Маст ҳайдовчини машинага яқинлаштиришга йўл қўймайдиган электрон қурилмалар кенг жорий этилган.

Фоторадарлар. Йўллардаги тезлик чекловларини қатъий назоратга олинади.

Велосипед шлемлари. 15 ёшгача бўлган барча болалар велосипед минганда шлем кийиши шарт.

Ушбу дастур 1997 йилдан Швецияда амал қила бошлади. Натижасини эса ўзингиз кўринг:

Йил              Ўлим сони

1997             541

1998             531

1999             580

2000             591

2001             583

2002             532

2003             529

2004             480

2005             440

2006             445

2007             471

2008             397

2009             358

2010             266

2011             319

2012             286

2013             260

2014             270

2015             259

Статистика (бу вақтда машиналар сони кўпайганига қарамасдан) йўллардаги ўлим ҳолатлари икки баробардан ҳам ортиқ камайганидан далолат бермоқда.

2010 йил ҳолатига кўра Швеция дунёда ЙТҲда одамлар энг кам нобуд бўладиган давлатлар орасида туради (100 минг аҳолига 3 нафар). Евроиттифоқ мамлакатларида бу кўрсаткич 5, АҚШда эса 11дан ортиқ.

Шундан бери Швеция тажрибаси дунёда машҳур бўлиб кетган. Бу тажрибани Ўзбекистонда ҳам бемалол қўллаб йўллардаги ўлим сонини камайтириш мумкин. Сиз нима дейсиз?