Йўл транспорт ҳодисалари - XXI асрнинг жиддий муаммоси

Бутун дунёда автомобиль саноати ўсгани сари инсонларнинг йўл транспорт ҳодисаларидан жабр кўриш эҳтимоли ошиб бормоқда. Бугунги кунга келиб йўл транспорт ҳодисаларидан энг кўп азият чекадиганларнинг катта ҳиссаси ривожланаётган ва нисбатан қолоқ мамлакатларга тўғри келмоқда. Транспорт инфраструктурасини яхши йўлга қўйган иқтисоди бой мамлакатлар эса бу муаммоларни бирин кетин енгиб бормоқда. Маълумотларга кўра ҳар йили 1.3 миллион одам йўл транспорт ҳодисаси қурбони бўлишади. 20-50 миллион одам жароҳатланади ва улардан кўпчилиги ногирон бўлиб қолишади   Йўл -транспорт ҳодисалари одамларга, уларнинг оилаларига ва умуман давлатларга катта иқтисодий зарар келтиради. Бу йўқотишлар даволаниш харажатлари, шунингдек, жароҳатлари туфайли ўлган ёки ногирон бўлганлар, шунингдек, жароҳатланганларга ғамхўрлик қилиш учун ишдан ёки мактабдан дам олишлари керак бўлган оила аъзолари учун маҳсулдорликни йўқотишдан келиб чиқади. Йўл -транспорт ҳодисалари зарари аксарият мамлакатларга ялпи ички маҳсулотининг 3 фоизини ташкил қилади.  

Энг кўп кимлар хавф остида? 

Йўл-транспорт ҳодисаларида ўлимнинг 90% дан ортиғи паст ва ўрта даромадли мамлакатларда содир бўлади. Йўл -транспорт ҳодисаларида ўлим ҳоллари Африка минтақасида энг юқори кўрсаткичдир. Ҳатто юқори даромадли мамлакатларда ҳам, ижтимоий-иқтисодий даражаси паст бўлган одамлар йўл-транспорт ҳодисаларига тез-тез дуч келадилар.

Жабрланувчилар ёши
Йўл-транспорт ҳодисалари 5-29 ёшдаги болалар ва ёшларнинг ўлимининг асосий сабабидир.

Жинс
Эркаклар ёшлигидан аёлларга қараганда йўл -транспорт ҳодисаларига тез -тез учрайди. Йўл -транспорт ҳодисаларида ўлимнинг тўртдан уч қисми (73%) 25 ёшгача бўлган эркаклар орасида содир бўлади, улар йўл -транспорт ҳодисасида ўлиш эҳтимоли ёш аёлларга қараганда деярли 3 баравар юқори.  

Йўл транспорт ҳодисаси содир бўлишининг асосий омиллари.

Тезлик
Ўртача тезликнинг ошиши тўғридан -тўғри авария эҳтимоли ва унинг оғир оқибатларига олиб келади. Масалан, ўртача тезликнинг ҳар 1% ўсиши  ҳалокат хавфини 4% га ва жиддий ҳалокат хавфини 3% га оширади.
Автомобиллар олд томонидан урилган пиёдалар учун ўлим хавфи 50 км\соат тезликдан 65 км\соатга чиққанда 4.5 марта ортади. 
. Машина билан машина тўқнашганда тезлик 65 км\соат бўлганда йўловчиларнинг ўлиши эҳтимоли 85 %га тенг.  

Автомобилни спиртли ичимликлар ва бошқа психоактив моддалар истеъмол қилган ҳолда ҳайдаш                 
Спиртли ичимликлар ва ҳар қандай психоактив модда ёки гиёҳвандлик воситаларини истеъмол қилган ҳолда транспорт воситасини бошқариш ҳалокат ёки ўлимга олиб келади. Мототцикл ҳимоя каскалари, хавфсизлик камарларидан ва болалар қўлқопларидан фойдаланмаслик

Каскани  тўғри ишлатиш ўлимга олиб келадиган шикастланишлар хавфини 42 фоизга, бош жароҳатлари хавфини 69 фоизга камайтириши мумкин.
Хавфсизлик камарини тақиш ҳайдовчилар ва олдинги ўриндиқларда ўлиш хавфини 45-50%га, орқа ўриндиқларда ўлиш ва жиддий шикастланиш хавфини 25%га камайтиради.
Бола ўтирадиган жойдан фойдаланиш ўлимнинг 60% га камайишига олиб келиши мумкин.  Ҳайдаётганда чалғиш
Ҳайдашнинг бузилишига олиб келиши мумкин бўлган чалғитишнинг кўп турлари мавжуд.

Ҳайдовчилар уяли телефон ишлатган ҳолда  автоҳалокатга учраш эҳтимоли тахминан 4 баробар кўпроқ. Ҳайдаш пайтида телефондан фойдаланиш реакция вақтини (айниқса, тормозланиш вақтини, шунингдек, йўл сигналларига реакцияни) секинлаштиради ва тўғри чизиқда бўлишни ва кейинги масофани тўғри сақлашни қийинлаштиради.
Қўнғироқсиз телефонлар қўлда ишлайдиган телефонларникидан кўра хавфсизроқ эмас ва СМС ёзиш ҳалокат хавфини сезиларли даражада оширади.                      

Xавфсиз йўл инфратузилмаси
Йўлларнинг дизайни уларнинг хавфсизлигига сезиларли таъсир кўрсатиши мумкин. Идеал ҳолда, йўллар йўл ҳаракати иштирокчиларининг хавфсизлигини ҳисобга олган ҳолда лойиҳалаштирилиши керак. Бу пиёдалар, велосипедчилар ва мототциклчилар учун этарли шароитлар мавжудлигига ишонч ҳосил қилишни англатади. Пиёдалар, велосипед йўллари, хавфсиз ўтиш жойлари ва ҳаракатни тинчлантиришнинг бошқа чоралари каби чора -тадбирлар бу йўл иштирокчилари ўртасида шикастланиш хавфини камайтириш учун муҳим бўлиши мумкин.

Хавфсиз транспорт воситалари
Хавфсиз транспорт воситалари ҳалокатни олдини олишда ва жиддий шикастланиш эҳтимолини камайтиришда ҳал қилувчи роль ўйнайди. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг автотранспорт хавфсизлиги тўғрисидаги бир қанча қоидалари мавжуд, агар улар мамлакатларнинг ишлаб чиқариш ва ишлаб чиқариш стандартларига татбиқ этилса, кўплаб одамларнинг ҳаётини сақлаб қолиши мумкин. Буларга автомобиль ишлаб чиқарувчиларининг олд ва ён зарба қоидаларига риоя қилишлари, барқарорликни бошқаришнинг электрон бошқарувини (ҳаддан ташқари бошқаришни олдини олиш учун) ва хавфсизлик ёстиқчалари ва хавфсизлик камарларининг барча транспорт воситаларига ўрнатилишини таъминлаш киради. Ушбу стандартларсиз, транспорт воситасида бўлганлар учун ҳам, ундан ташқарида бўлганлар учун ҳам йўл -транспорт ҳодисалари хавфи сезиларли даражада ошади.

Авариядан кейинги шошилинч ёрдамнинг яхшимаслиги 
Йўл -транспорт ҳодисасида иштирок этганларни аниқлаш ва уларга ёрдам кўрсатишнинг кечикиши жароҳатларнинг оғирлигини оширади. Воқеа содир бўлганидан кейин жароҳатларга вақтида қараш муҳим, дақиқаларнинг кечикиши ўлимга олиб келиши мумкин.. Авариядан кейинги ёрдамни такомиллаштириш, ўз вақтида касалхонага ётқизадиган тиббий ёрдамга эга бўлишни, шунингдек, мутахассисларни тайёрлаш дастурлари орқали шифохонага қадар ҳам, шифохонада ҳам тиббий хизмат сифатини яхшилашни талаб қилади.  

 Йўл ҳаракати қоидаларига риоя этилмаслиги
Агар транспорт воситаларини ҳайдаш, хавфсизлик камарини тақиш, тезликни чеклаш, дубулға ва болалар қўлқопларини тақиш тўғрисидаги йўл ҳаракати қоидалари бажарилмаса, улар йўл-транспорт ҳодисаларида ўлим ва ўлимга олиб келиши мумкин бўлган хатти-ҳаракатларнинг камайишига олиб келмайди.  

Йўл -транспорт ҳодисаларининг олдини олиш мумкин. Ҳукумат йўл ҳаракати хавфсизлигини ҳар томонлама ҳал қилиш учун чора кўриши керак. Бунинг учун транспорт, полиция, соғлиқни сақлаш, таълим ва йўллар, транспорт воситалари ва йўл ҳаракати хавфсизлиги масалалари билан шуғулланувчи кўплаб соҳаларнинг иштироки талаб қилинади.

Самарали чора-тадбирлар хавфсиз инфратузилмани лойиҳалаш ва эрдан фойдаланиш ва транспортни режалаштиришда йўл ҳаракати хавфсизлиги хусусиятларини ўз ичига олади, автотранспорт воситаларининг хавфсизлик хусусиятларини яхшилаш, йўл-транспорт ҳодисалари қурбонлари учун авариядан кейинги ёрдамни яхшилаш, асосий хавф-хатарлар билан боғлиқ қонунларни белгилаш ва уларнинг бажарилишини ўз ичига олади.